Khi Tết đến Xuân về, nếu có dịp ghé thăm những ngôi nhà rường cổ, hẳn bạn sẽ khó lòng rời mắt khỏi vô số họa tiết trái cây lung linh được chạm khắc trên các cấu kiện gỗ. Chúng không chỉ đẹp mắt mà còn mang theo những lời chúc phúc tốt lành của người xưa.
Một trong những đặc trưng của Tết Việt Nam ở cả ba miền là những mâm ngũ quả trên ban thờ gia tiên bởi thông qua cây trái, ta nguyện cầu một năm trọn vẹn đủ đầy sẽ đến. Song, trái cây và những ý nghĩa cát tường của chúng xưa kia, còn từng được tiền nhân khắc lại như những lá bùa bình an ngay trên những các căn nhà gỗ thân thương.
Mâm ngũ quả tại nhà cổ Nhựt Tân, vàng lên óng ánh như gọi mời một ngày mới và cuộc đời mới luôn tươi sắc rồi sẽ đến.
Ảnh: Sưu tầm
Từ những bóng trái cây đung đưa dịu dàng và trù phú trong khu vườn Nam Bộ, người xưa đã đưa hình dáng của chúng lên từng góc nhà, theo cách trân trọng nhất. Xà nhà, cột gỗ, bao lam đổ ra hoa trái, hoa tròn trĩnh xòe ra khỏi cành, trái căng ra dường như lơ lửng trong góc nhà. Những đồ án này vẫn cứ thì thầm qua bao thế kỷ những lời chúc phúc cho con cháu từ vị tổ tiên xa xưa của gia tộc, cũng như cho thọ mệnh thêm lâu dài từ những giấc mơ xưa của những tích truyện thiên thai cõi đào nguyên.
Phật thủ ‘Phúc-Thọ-Cam’ đung đưa sinh động nơi xà nhà, nguyện cầu cho phúc trổ hoa trong nhà.
Ảnh: Sưu tầm
Đồ án sóc nho cuộn xoáy, cầu cho con đàn cháu đống, muôn vật sinh sôi.
Ảnh: Sưu tầm
Đào nở rộ, trái hát về một chốn bình yên và cầu nguyện cho con người có thể sống trọn vẹn một đời.
Vượt qua việc chỉ tượng trưng cho sự sung túc, hay nảy nở con đàn cháu đống, đôi khi trái cây còn mang nghĩa kép gợi nhắc về tích truyện bảo hộ khỏi điềm xấu như hoa lựu. Còn gì hơn trong ngày cuối cùng của năm, vào Tết miền Nam, ta nếm chút canh ‘Khổ qua’ để bỏ lại nỗi phiền muộn năm cũ qua.
“Lựu hoa nãng ôn tiễn ngũ độc” (榴花攮瘟剪五毒), hoa lựu nở rộ có thể đầy lùi ôn dịch, hay điều xấu mà người xưa tin là do quỷ thần làm.
Đồ án khổ qua trong nhà cổ, hẳn cũng là để nhắc nhở rằng mọi thứ khổ đau rồi cũng sẽ qua đi nên đừng giữ mãi trong lòng.
Qua năm tháng, vượt qua giới hạn của những căn nhà gỗ, các đồ án trái cây cũng nở rộ như lời cầu nguyện bình an và sung túc cho những vị thượng khách… nơi phòng Đại Yến của Dinh Độc Lập. Ở nơi những chiếc bàn thiết đãi mang tính quốc tế, ý nghĩa của chúng cũng có thể diễn dịch đôi chút khác đi.
Đào cầu cho nguyện vọng hoà khí, an vui.
Phật Thủ cầu cho Phúc trổ muôn nơi.
Trái bí ở đây là bí đỏ, hình thái vẫn lấy bí nhưng giống từ Tây phương, nhưng vẫn ngụ ý về sự sung túc.
Một năm đã qua, khi nhìn lại chuyện cũ có điều vui và điều chưa ổn, nhưng có lẽ khi người xưa nhìn lên những hoa trái nở rộ nơi căn nhà gỗ có lẽ họ cũng được an ủi phần nào, rằng tổ tiên còn ở đó, hoa trái sẽ tươi trở lại, con cháu sẽ sum vầy, mọi điều rồi sẽ qua đi… Hoa văn trái cây đã từng trở đi trở lại trong giấc mơ, trong lời chúc phúc của người Việt Nam biết bao thế hệ, trong kiến trúc từ truyền thống đến hiện đại. Biết đâu trong tương lai khi những thiết kế mang cảm hứng văn hóa bản địa như hôm nay, ta sẽ được gặp gỡ lại nhan sắc xinh đẹp của đồ án trái cây trong ngôn ngữ của thời đại mới.
Thực hiện: Vương An Nguyên từ Tản Mạn Kiến Trúc
Xem thêm:
30 Tết ghé Lăng Tả quân, tưởng nhớ tiền nhân
Cảm hứng hoa Tết: Hương sắc mùa mới
Gian trước – Trung tâm Tết của nhà miền Nam xưa
